Kαταδικάζουμε περισσότερο, καταλαβαίνουμε λιγότερο

Η πρώτη φορά που άκουσα για παιδιά-δολοφόνους στις "πολιτισμένες" μας κοινωνίες ήταν το 1993. Τότε ο δίχρονος Τζέημς Μπάλτζερ δολοφονήθηκε από τους δεκάχρονους μαθητές Ρόμπερτ Τόμπσον και Γιον Βέναμπλζ, κάπου κοντά στο Λίβερπουλ. Το ίδιο σοκ τότε, όπως και τώρα. Η ίδια αντίδραση, η ίδια απέχθεια σε οποιοδήποτε άγγιγμα. Η ίδια δυσκολία να αποδεχθώ όσα λένε οι ειδικοί – και τότε είπανε πολύ περισσότερα και σοβαρότερα από τις ανοησίες που ξεκινήσαμε να ακούμε πριν καν μάθουμε τι συνέβη στον Αλεξ, που τώρα έγινε ο Άλεξ μας και που «το μόνο του λάθος ήταν πως είναι ξένος». Ακόμη δεν ξέρουμε τι συνέβη στον Άλεξ. Ξέρουμε όμως τι συνέβη στον Τζέημς. Κι εκεί, σε κείνη την τραγική υπόθεση, ίσως σκιαγραφούνται κάποια από τα ζητήματα που καλούμεθα να απαντήσουμε σήμερα.

Οι δύο δεκάχρονοι σκότωσαν το Τζέημυ για πλάκα. Στις 12 Φεβρουαρίου του 1993. Την είχανε κοπανήσει από το σχολείο και πήγανε να χαζολογήσουνε σε ένα μεγάλο εμπορικό κέντρο. Πριν καταλήξουν στο Τζέημς είχαν προσπαθήσει να απάγουν ένα άλλο πιτσιρίκι, στη ίδια ηλικία. Είχε αφαιρεθεί για λίγο η μητέρα του, ψωνίζοντας. Ευτυχώς, γρήγορα κατάλαβε ότι ο μικρός της έλειπε και άρχισε να τον φωνάζει. Τον πήρε πίσω. Το επόμενο θύμα των δύο κοπανατζήδων ήταν ο Τζέημυ. Η μαμά του είχε μπει να ψωνίσει και τον είχε αφήσει έξω από το μαγαζί. Ο Τζέημυ έδωσε τα χεράκια στα δύο παιδιά που τον πλησίασαν για να τον πάνε βόλτα.

Τον οδήγησαν σε μια περιοχή που γνώριζαν καλά, τρία τέσσερα χιλιόμετρα πιο μακρυά από το εμπορικό κέντρο. Τον χτύπησαν. Τον έριξαν κάτω και τον κλωτσούσαν. Κάποιος περαστικός είπε ότι το είδε. Δεν έκανε τίποτε, απλά το θυμήθηκε αργότερα. Όπως και καμμιά σαρανταριά ακόμη. Είδαν ένα αγοράκι δυό χρονών με πληγές, αίματα, χώματα, να το σέρνουν δύο μεγαλύτερα και δεν αντέδρασαν καθόλου. Δυό τρεις πολίτες μόνο ζήτησαν να μάθουν τι συνέβαινε. Οι 10χρονοι είπαν ότι ήταν ο μικρός τους αδελφός που είχε χαθεί, τον βρήκαν και τον πήγαιναν στο τμήμα…

Οι νεαροί δολοφόνοι οδήγησαν τελικά το Τζέημυ σε μια σχετικά έρημη περιοχή, κοντά στις γραμμές του τραίνου. Τον κλωτσούσαν, τον έβαψαν με μπλε μπογιά από αυτές που χρησιμοποιούν οι μοντελιστές, κι ύστερα άρχισαν να του πετούν τούβλα, πέτρες, κι ύστερα τον χτύπησαν με μία σιδερόβεργα, σιγουρεύτηκαν ότι πέθανε, του έβαλαν μπαταρίες στο στόμα, έσυραν το πτώμα του στις γραμμές κι έβαλαν το κεφάλι του στη μια, για να τον πατήσει το τραίνο και να φανεί σαν ατύχημα. Όταν ο Τζέημυ είχε βρεθεί, ήταν όπως είχαν φανταστεί οι φονιάδες του: κομμένος στα δυό. Μόνο που η νεκροψία έδειξε ότι είχε πεθάνει πριν τον κόψει το τραίνο.

Η υπόθεση είχε συγκλονίσει τον κόσμο. Πολύ περισσότερο τους βρετανούς. Δεκάδες έφταναν στο συγκεκριμένο σημείο που βρεθηκε κι άφηναν λουλούδια. Ανάμεσά τους κι οι δολοφόνοι του… Οι μαρτυρίες όσων είχαν δει τα τρία παιδιά μαζί, το DNA που άφησαν πάνω στο θύμα τους οι δύο δολοφόνοι και η μπλέ μπογιά μοντελισμού οδήγησαν στη σύλληψη των δεκάχρονων φονιάδων.

Για μένα, τα πιο συγκλονιστικά στοιχεία ήταν δύο: η μπογιά μοντελισμού και οι μπαταρίες στο στόμα μετά θάνατον. Αυτά που έδειχναν πως η άγρια δολοφονία του Τζέημυ ήταν παιγνίδι.

Το άλλο που μου χει μείνει είναι η μάνα. Που αναρωτιόταν και κατηγορούσε τον εαυτό της για ότι έγινε. Άκουσα τη μητέρα του Άλεξ σήμερα να λέει πως δεν έπρεπε να τον αφήσει μόνο του ούτε αυτή τη μισή ώρα. Έτσι κι η Ντενίζ, η μαμά του Τζέημυ. Αν τον κρατούσε απ το χεράκι, αν δεν τον άφηνε έξω από το μαγαζί, αν πρόσεχε περισσότερο… Πως ζεις έτσι; Πως; Και ποια παρηγορία θα χωρέσει η καρδιά της μαμάς του; καμμιά. Καμμιά. Τι λόγια να βρεις, από που;


Λόγω της άγριας αυτής δολοφονίας του δίχρονου αγοριού, πρωτοάκουσα για τις δολοφονίες παιδιών από παιδιά και έξω από τις συμμορίες. Γιατί, αυτό, τις δολοφονίες ανηλίκων μελών συμμοριών, το συζητούσε ήδη από δεκαετίας ο Τύπος ως μεγάλο κοινωνικό πρόβλημα των ΗΠΑ. Όπως και τους φόνους της «μύησης» που ζητούν οι συμμορίες από τα νέα μέλη – παιδιά δολοφόνοι και παιδιά θύματα.

Είχα ακούσει και για τα πρότυπα που αναπαράγουν τα παιδιά-θύματα κακοποίησης που αντιγράφουν, και μάλιστα πιο βίαια, την συμπεριφορά όσων τα κακοποίησαν. Ας πούμε, ένα αγοράκι που πέφτει θύμα συχνής σεξουαλικής κακοποίησης, θα βιάσει ανήλικους και μπορεί και να δολοφονήσει τα θύματά του. Δεν είχα ακούσει όμως για παιδιά-δολοφόνους που σκοτώνουν για να χαρούν. Για λίγη αδρεναλίνη. Για να νοιώσουν δυνατά για μια στιγμή.

Οι ψυχολόγοι σκιαγράφησαν τότε τους "υποψήφιους δολοφόνους" της προεφηβείας ή εφηβείας ως παιδιά με παραβατική συμπεριφορά, επιθετικά, αντικοινωνικά, καταπιεσμένα κι εξευτελισμένα στο σπίτι τους, συνήθως στερημένα υλικά και συναισθηματικά, συνήθως παραμελημένα, παιδιά που τρέμουν την οποιανδήποτε ευθύνη. Κάποτε και παιδιά-ψυχοπαθείς, που η εφηβεία τους δυσχεραίνει τη διάγνωση.

Αυτά που θυμάμαι είναι πως τα παιδιά-δολοφόνοι κατασκευάζονται στην κοινωνία και την οικογένεια. Είναι παιδιά που δεν νοιώθουν να τα αγαπούν, που τα κακοποιούν και τα σπρώχνουν στο περιθώριο μες στο ίδιο τους το σπίτι, που δεν έχουν αρχές και δεν έχουν τιμωρηθεί για τις μικρότερες και πρότερες βίαιες ενέργειές τους, που τα μόνα τους μοντέλα συμπεριφοράς (role models) είναι βίαια.

Η υπόθεση όμως δεν τελειώνει στη σύλληψη, δίκη και "παραδειγματική τιμωρία" των δραστών. Όλες αυτά τα κεφάλαια της τραγωδίας, και άλλα που τα ακολουθούν, αποτελούν προκλήσεις για την κάθε κοινωνία που έρχεται αντιμέτωπη με το πιο άσχημο πρόσωπό της, την πιο φρικτή εικόνα της.

Σε λίγο καιρό, αν αποδειχθεί ότι όντως τα πέντε παιδιά, που ήδη χαρακτηρίζονται "τέρατα", είναι οι δολοφόνοι του Άλεξ, θα πρέπει να τα δικάσει ο νόμος. Ο τρόπος διεξαγωγής της δίκης, η αντιμετώπιση των ανήλικων κατηγορουμένων από τα ΜΜΕ και η επιβολή ποινών σε ένα τέτοιο έγκλημα αποτελούν ουσιαστικές προκλήσεις για κάθε κοινότητα. Οι βρετανοί έδωσαν μία απάντηση, αν και κάποιοι θεωρούν ότι για να φτάσουν σε αυτήν παραβίασαν τα ανθρώπινα δικαιώματα των παιδιών-δολοφόνων. Τα όποια δικαιώματα των θυτών έχουμε την τάση να τα ξεχνάμε όλοι. Κι εγώ -- αγωνίζομαι να θυμηθώ ότι είναι άνθρωποι. Όμως, υπάρχει κι η άλλη όψη. Η κοινωνία ρίχνει ανάθεμα σε δύο, πέντε, δέκα, η ζωή ξαναβρίσκει τον ρυθμό της και δε φταίει άλλος κανείς. Βολικό ε;

Και πάλι τα πράγματα δεν τελειώνουν εδώ. Το τελευταίο ερώτημα κάθε τέτοιας τραγωδίας είναι αυτό που ετέθη από την παλαιότερη υπόθεση της Μέρυ Μπελλ. Έχει το παιδί-δολοφόνος δικαίωμα σε νέα ζωή, όταν εκτίσει την ποινή του, και πως;

Προφανώς, τα κοινωνικά ζητήματα σε μιαν τέτοια υπόθεση κρατούν τουλάχιστον μία ζωή - τη ζωή του δολοφόνου. Κι όσες κοινωνίες έχουν τεθεί κάθετα κατά της θανατικής ποινής και υπέρ των δικαιωμάτων επανένταξης, τώρα καλούνται να αποδείξουν ότι είναι σε θέση να πάνε ένα βήμα παραπέρα.

Ο τίτλος είναι παράφραση δήλωσης του Τζων Μέητζορ, πρωθυπουργού της Βρετανίας την περίοδο που δολοφονήθηκε ο Τζεημυ.