H elite, πέρα από τις φρυγανιές

Επειδή ήδη έχουμε καταχραστεί τα σχόλια της Κούκλας μας, μια υπενθύμιση προς τον Αρτάκη


"Η κοινωνική απομόνωση (των δημιουργών) είναι ένα χαρακτηριστικό φαινόμενο της αστικής εποχής. Όρισμένοι διανοητές απολάμβαναν τη μοναξιά και αγωνίζονταν να παραμείνουν σ' αυτή. Μερικές φορές παρατηρούσε κανείς το φαινόμενο της μοναξιάς μιας ολόκληρης ομάδας διανοουμένων. Στό Μεσαίωνα, η Ελλάδα είχε θρησκευτικό πολιτισμό πραγματικά «οργανικό». Ό πολιτισμός εκείνος αγκάλιαζε έναν ολόκληρο λαό.

Αυτό όμως ήταν κάτι το ολότελα διαφορετικό από αυτό πού συμβαίνει στη δημοκρατική μας εποχή. Γιατί τότε οι μάζες ζούσαν μέσα σ' έναν ιεραρχημένο κόσμο, θρησκευτικά καθιερωμένο- Ακόμα δεν είχε επισυμβεί το χάσμα ανάμεσα στους δημιουργούς καί το λαό. Ήταν ένας πολιτισμός «κοινωνικής επιταγής», αλλά μιας επιταγής πού δεχόταν και είχε ως προϋπόθεση την ποιοτική αριστοκρατική αρχή της δημιουργίας. Ό πολιτισμός εκείνος αγνοούσε τον ατομοκρατισμό της Αναγεννήσεως καί της αστικής εποχής. Ήταν ένα συλλογικό έργο.
Ό πολιτισμός της αρχαίας Ελλάδας είχε μέσα του αυτό το στοιχείο της «κοινωνικής επιταγής» σε υψηλότερο βαθμό από όσο γενικά πιστεύεται. Δεν είχαμε τότε μια «καθαρή» τέχνη, γιατί ή τέχνη εκπλήρωνε ένα κοινωνικό ρόλο• υπηρετούσε τη συλλογικότητα. Ό πνευματικός πολιτισμός ήταν ταυτόχρονα έργο ενός ολόκληρου λαου καί μαζί έργο αριστοκρατικό. Ό συνδυασμός αυτός της λαϊκότητας καί της οργανικής ποιότητας στον πνευματικό πολιτισμό είναι χαρακτηριστικό των πρώιμων «οργανικών» εποχών".

Πάμε στα μουσεία, τώρα

"Στην εποχή μας, πού τείνει σ' ένα μη οργανικό κολλεκτιβισμό, όλα έχουν αλλάξει. Οι μάζες επικοινωνούν με τον πολιτισμό κι η επικοινωνία αυτή είναι σωστή και αναγκαία. Γιατί ο λαός δεν πρέπει να παραμένει στο σκοταδισμό. Στο παρελθόν οι μάζες συμμετείχαν στον πνευματικό πολιτισμό με τη βοήθεια της θρησκείας, κι οι πνευματικοί τους θησαυροί ήταν σχεδόν αποκλειστικά θρησκευτικοί- Ακριβώς χάρη σ' αυτή την επικοινωνία γινόταν πραγματικότητα ή επαφή των λαϊκών μαζών με την πνευματική αριστοκρατία. Μόνο ή θρησκεία είναι ικανή να πραγματοποιήσει μια παρόμοια συγχώνευση. Ούτε ή φιλοσοφία, ούτε ή επιστήμη, ούτε ή τέχνη ή ή φιλολογία δε διαθέτουν αυτή την ικανότητα. Κάθε υψηλής ποιότητας πολιτισμός που δεν έχει θρησκευτική φάση χωρίζεται αναπόφευκτα από τη λαϊκή ζωή κι έτσι δημιουργείται μια απομονωμένη πνευματική αριστοκρατία που αναγνωρίζει φανερά την αχρηστία της."

τελος, για τα καθ ημάς, διότι εδώ γεννηθήκαμε, βρε αδελφέ, κι όχι στη Ρώμη

"H κοσμική τέχνη ακολουθεί τους οπτικούς νόμους πού ρίχνουν το δίκτυ των πάνω στα πράγματα και τα θέτουν σε μία σειρά για να σχηματίσουν ένα ομογενές δράμα του κόσμου των πραγμάτων. Εϊναι οι νόμοι του κόσμου της πτώσεως, της εξωτερικότητας, του χωρισμού. Η ενότητα της πράξεως, ιδού το δίκτυ του χρόνου, η ενότητα της προοπτικής, ιδού το δίκτυ του χώρου, ένα κιγκλίδωμα σχηματισμένο από a priori μπαίνει ανάμεσα στο μάτι και στα πράγματα. Είναι μία «άποψη» γεμάτη από οπτική απάτη, χρήσιμη για την καθημερινή ζωή, αλλά όχι το μάτι ολόκληρο, δηλαδή ή σύνθεση όλων των απόψεων.
Η πιο περίεργη απάτη ειναι το βάθος ενός πίνακα με το οπτικό παιγνίδι των γραμμών πού πλησιάζουν μεταξύ των ενώ απομακρύνονται απ' τον θεατή προς ένα βάθος ολότελα προσποιητό. Ο κυβισμός και η σύγχρονη τέχνη ζητούν να ξεγλυστρήσουν απ' τους νόμους αυτούς, αλλά η ανάλυση των εξαρθρώνει, αντιθέτει και δεν ξαναδομεί.
Οι αγιογράφοι δεν αγνοούν τίποτε από τις «τεχνικές», άλλα δεν τις κάνουν ποτέ όρο της τέχνης των. Αυτή είναι ολοκληρωτικά αναίσθητη στην υλική πραγματικότητα, όπως παρουσιάζεται στην συνηθισμένη οπτική, επιβάλλει στον θεατή τις ιδικές της αρχές και τον διδάσκει την αληθινή θέα. Είναι μία ολάκερη τέλεια επιστήμη, πού κάνει αισθητόν, σχεδόν «απτόν», τον κόσμο του «νοητού». Έτσι οι σχέσεις των πραγματικών διαστάσεων των όντων και των πραγμάτων δεν μπαίνουν καθόλου μέσα στην εικόνα, αφού αυτή δεν ιχνογραφεί την φύση, αλλά χαράσσει την σχηματική της απεικόνιση δείχνοντας την εσωτερικευμένη με την υποταγή της στο ανθρώπινο πνεύμα. Πραγματεύεται τον χώρο και τον χρόνο με μία ολοκληρωτική ελευθερία, αφήνοντας πολύ πίσω της όλες τις τολμηρότητες των αφηρημένων ζωγράφων. Το παν ξετυλίγεται έξω απ’ τον χώρο-δεσμωτήριο, η θέση των θεμάτων και το μέγεθος των καθορίζονται απ' τα μάτια του πνεύματος, κατά την ιδική των και ανεξάρτητη αξία".

Στα περί προοπτικής ολίγον θύμισα εικαστικώς τους Ιάπωνες αδελφούς, αλλά αξίζει να δείτε πιο πολλά για τα ουκίγιο-ε. Όλα τα έργα που απεικονίζονται είναι του λαού τους.

Το πρώτο και το δεύτερο απόσπασμα του εκ Μαρξιστων Νικολάου Μπερδιάγεφ, το τρίτο του Παύλου Ευδοκίμοφ. Όλες οι επισημάνσεις δικές μου.