Πως η Άνοιξη συνδράμει τα όνειρά μας

Για τον κομπανιέρο Ουαλεντίνο Κοντογιάννη και το Μιχάλη . Επειδή, ενωνόμαστε με άθραυστες αραχνένιες ίνες. Τις λέμε παράδοση, τις λέμε λαό, τις λέμε τέχνη, κι ούτε καν καταλαβαίνουμε τι λέμε μ αυτές τις λασπωμένες λέξεις.

Ο ρωσσικός μαξιμαλισμός

Ο περίφημος ρωσσικός μαξιμαλισμός, η ακαταμάχητη τάση να καταλύσεις κάθε όριο και να ατενίσεις την άβυσσο, δεν είναι τίποτε άλλο από τη σταθερή και άσβεστη δίψα για το Απόλυτο. Για το Ρώσσο η ρίζα της ψυχής, ακριβώς όπως και για τον Πλάτωνα, κρέμεται απ το άπειρο. Ο Ντοστογιέφσκι είναι κατηγορηματικός: χωρίς το «εν ου τινός εστι χρεία», χωρίς το αιώνιο, το άπειρο, το απόλυτο, αργά ή γρήγορα, ο Ρώσσος θα απορρίψει το δευτερεύον, το καιρικό, το σχετικό: στην ανάγκη θα καταστρέψει την Ιστορία και θα καταποντιστεί θεληματικά στο Μηδέν. […]

Η Αγία Ρωσσία
Βγαίνοντας από τα ρείθρα του βαπτίσματος, ο ρωσσικός λαός αποκτά συνείδηση και ονομάζει τη Ρωσσία όχι Ωραία, όχι Μεγάλη, αλλά Αγία. Το όνομα αυτό δεν αναφέρεται καθόλου στην αγιότητα των ίδιων των Ρώσσων• εκφράζει όμως το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομήθηκε η ιστορία τους. Σύμφωνα με το Ντοστογιέφσκι, σημαίνει πως η διάσταση του Απόλυτου είναι η μόνη δύναμη που κινεί τους λαούς. Οι μεγαλύτεροι αμαρτωλοί του κόσμου είναι οι Ρώσσοι• αμαρτάνοντας χώνονται βαθειά μέσα στα γήινα. Αντίθετα, με ιδεώδες την αγιότητα, βρίσκονται, σε μεγάλο βαθμό, χωρίς κανένα μέτρο και κανένα συμβιβασμό, στο βάθος του ουρανού.
Αυτό βεβαιώνεται ήδη στο σημείο αφετηρίας της εθνικής συνείδησης. Στα 1050, ο μητροπολίτης του Κιέβου Ιλαρίων στην περίφημη ομιλία του «Νόμος και Χάρη», θεωρεί το ρωσσικό λαό ορθόδοξο, ο οποίος εκλήθη να πάρει ενεργό μέρος στην παγκόσμια ιστορία της σωτηρίας. Ο λαός αποκτά συνείδηση του γεγονότος και ενώνει σε μία και την ίδια λέξη τις έννοιες χριστιανός και χωρικός. Αν στη Δύση ο χωρικός – λατινικά paganus – και ο παγανιστής είναι συνώνυμα, στις πράξεις των ρώσσων πριγκήπων, ο βαπτισμένος λαός ονομάζεται χωρικοί-χριστιανοί, αντιδιαστέλλοντάς τον στα ακάθαρτα στοιχεία που προέρχονται από αλλοδόξους. Η ταύτιση αυτή για μια χώρα αγροτική δείχνει την πίστη κι ως εκ τούτου την Εκκλησία ως πηγή αναβράζουσα κάθε τι αυθεντικά εθνικό, αληθινά ρωσσικό. […]

Η ιδιαίτερη αντίληψη περί της εξουσίας και της ιδιοκτησίας
[…] Η εμπειρία σειράς γενεών του ρωσσικού λαού, αφήνει βαθιά ίχνη και δημιουργεί την πεποίθηση πως η εξουσία, όπως κι η ιδιοκτησία, είναι πάντοτε κηλιδωμένες από την αμαρτία. Ούτε η εξουσία ούτε ο πλούτος βρήκαν ποτέ θρησκευτική δικαίωση. Η Ρωσσία είχε την κοινωνική τάξη των διοικητικών υπαλλήλων, των ιδιοκτητών και των εμπόρων, χωρίς ποτέ να γνωρίσει καμμία «αστική ιδεολογία». Οι ιδιοκτήτες ευγενείς ή οι πλούσιοι έμποροι, απέναντι στην αλήθεια (Pravda*) των Ευαγγελίων, ένοιωθαν βαθιά στην ψυχή τους πως άξιζε καλύτερα να μοιράσουν την περιουσία τους στους φτωχούς και να πάρουν τη μεγάλη στράτα, να γίνουν προσκυνητές. […]

Στο λαό αναπτύσσεται η βαθιά πεποίθηση πως η γη – alma mater, μητέρα τροφός – δεν ανήκει παρά στο Θεό, πως δεν μπορεί κανείς να κερδοσκοπήσει με τη γη, να την πουλά ή να την αγοράζει. Η Σύνοδος της Μόσχας τον 16ο αι. λέγει το ίδιο πράγμα σχετικά με τις εικόνες• δεν είναι καθόλου εμπόρευμα, η πώλησή τους είναι απαγορευμένη.

Εξ άλλου, δεν εμφανίστηκε ποτέ κανένα είδος λατρείας της δύναμης και της εξουσίας της. Ο Ροζανώφ, παίρνοντας αφορμή από το λόγο του Νίτσε «αν δεις κάποιον ανήμπορο που πάει να πέσει, σπρώξε τον», σημειώνει πως ο ρωσσικός λαός θα έλεγε αμέσως: «Τι παλιάνθρωπος• αλλά τι να περιμένεις από ένα Γερμανό!».

Τα γαλόνια κι οι τίτλοι δεν ασκούσαν ποτέ ιδιαίτερη γοητεία στη ρωσσική ζωή. Στον Ηλίθιο του Ντοστογιέφσκυ το γεγονός πως ο Μύσκιν είναι πρίγκηπας δεν έχει καμμία σημασία ως τίτλος, όσο για να υπογραμμίσει έναν κάποιο εκφυλισμό. Οι πρώτοι ρώσσοι επαναστάτες ήταν όλοι ευγενείς – οι «δεκεμβριστές» τα εποχής του Νικολάου του Ι, Ναβικώφ, Ριλέεφ, ο πρίγκηπας Κροπότκιν, ο κόμης Τολστόυ, ο Μπακούνιν, ο Λαβρώφ, ακόμη κι αυτός ο Λένιν, ήταν ρώσσοι ευγενείς – κάτι που αντιφάσκει προς την μαρξιστική αρχή της οικονομικής προέλευσης των κοινωνικών τάξεων, αφού οι ρώσσοι ευγενείς αντιστρατεύονται τα ίδια τους τα οικονομικά συμφέροντα.

«Το συναξάρι του Αλεξάνδρου του Ι» βεβαιώνει πως ο ενταφιασμός του ήταν εικονικός και πως ο Αλέξανδρος, για να εξιλεωθεί για το αμάρτημα της κυβέρνησης, το αμάρτημα της αυτοκρατορικής εξουσίας, έγινε στάρετς** στη Σιβηρία. Το συναξάρι αυτό θεωρείται σήμερα από πολλούς ιστορικούς ως ιστορική αλήθεια. Οι μπολσεβίκοι άνοιξαν τον τάφο και βρήκαν το φέρετρο του Τσάρου κενό. Σύμφωνα με τη θεωρία των σλαβοφίλων, ο λαός απαλλάσσεται από την εξουσία, που είναι μια αναγκαιότητα της εθνικής ζωής – χωρίς να παύει να είναι και αμαρτία- και την φορτώνει στους ώμους ενός μονάχα – κι αυτός είναι ο Τσάρος.

Στο πνεύμα του λαού η αληθινή εξουσία, κυρίως πνευματική, δεν είναι μια δύναμη που καταπιέζει αλλά η αλήθεια που ελευθερώνει. Γι αυτό δεν είναι ποτέ θεσμική αλλά πάντοτε προσωπική. Τέτοιος είναι ο θεσμός των στάρετς, απλών μοναχών ή λαϊκών ή ακόμη «δια Χριστόν σαλών», οι οποίοι οδηγούν τους πιστούς καθώς τους κατευθύνει άμεσα το Άγιο Πνεύμα, και δεν είναι κάτοχοι ιερατικού αξιώματος ούτε καμιάς εξουσίας. Πατριάρχες και επίσκοποι πηγαίνουν να τους βρουν, γυρεύοντας να τους συμβουλευθούν και να τους φωτίσουν με τη χαρισματική τους αγιότητα. Στο επίπεδο αυτό η μοναδική πραγματική δύναμη είναι η δύναμη της αγάπης, η μόνη εξουσία είναι η εξουσία του μάρτυρος.
[…]
Κάθε τι τυπικό, νομικό, δε λέει τίποτε στη ρώσσικη ψυχή. Στολή, θεσμός, διοίκηση, στερούνται ψυχής, είναι απρόσωπα. Οι ξένοι ταξιδιώτες έμεναν κατάπληκτοι από την ξεχωριστή φιλευσπλαχνία του ρωσσικού λαού για τους κατάδικους και τους εγκληματίες, τους οποίους πάντοτε αποκαλούσε «δυστυχισμένους». Η βαθύτερη έννοια του Ευαγγελίου απορρίπτει κάθε τυπική ικανοποίηση της δικαιοσύνης. Για τη ρωσική συνείδηση το ζήτημα της κόλασης είναι καίριο. Η εικόνα των δικαίων που απολαμβάνουν την μακαριότητά τους ατενίζοντας την κόλαση είναι απαράδεκτη. Ο Μπερντιάγεφ αναφέρει ότι ο απλός Ρώσσος θα έλεγε πως σ αυτήν την περίπτωση θα ήταν καλύτερα να πάμε όλο στην κόλαση παρά να χωριστούμε.

*Pravda: λέξη που, κατά το συγγραφέα, δεν μεταφράζεται. Σημαίνει την Αλήθεια του Χριστού, στην οποία η δικαιοσύνη ολοκληρώνεται με την φιλευσπλαχνία. Στη μετάφραση βάζω το «αλήθεια» διότι έτσι μας σύστησαν τη λέξη οι λενινοσταλινικοί.

** Και πάλι δεν υπάρχει ακριβής μετάφραση. Χοντρικά: ασκητής, ρώσσος ερημίτης

Ο τίτλος δικός μου, πάνω σ ένα στίχο του Νίκου Καρούζου – ουδεμία σχέση με το πρωτότυπο ή τις προθέσεις του συγγραφέα, μεγάλη σχέση με όσα μου είπε ο Καρούζος και το άρθρο (και τα οποία δεν φαίνεται να είχαν καν περάσει από το μυαλό του Ευδοκίμωφ, παρά τις αναφορές στους ρώσσους αναρχικούς πατέρες κι αδελφούς). Δικές μου κι οι γραμμές της αφιέρωσης.

Άπαν το κυρίως κείμενο είναι αποσπάσματα από το βιβλίο του Παύλου Ευδοκίμωφ, Le Christ dans la pensee russe, Εκδ. Cerf, Παρίσι 1970. Συγκεκριμένα, από τη μετάφραση της Ζωής Πλιάκου για το περιοδικό Σύναξη, τεύχος 28, Φθινόπωρο 1988, αφιέρωμα με τίτλο «Ρωσία: Χίλια Χρόνια Πνευματικής Ιστορίας». Τολμώ να πω ότι σημάδεψε τη ζωή μου - ήταν η στιγμή που μπόρεσα πάλι να κοιμηθώ ήσυχη, που η αναρχική μου φύση κι η (τότε) νεαρή μου πίστη αγκαλιάστηκαν και έγιναν σάρκα μία.

Το σύμβολο των αναρχοχριστιανών, ΑΩ, από το χεράκι μου. Η ύψωσις του Τιμίου Σταυρού, αγνώστου του αγιογράφου, σχολή του Νοβγορόδ. Ο Λέων Τολστόυς είναι από τα "Πρόσωπα". Η Κόλαση κι ο Άγιος Πέτρος ο Αλεούτιος, δηλαδή ο εσκιμώος άγιος και πρώτος μάρτυρας της Ορθοδοξίας επί αμερικανικού εδάφους, δολοφονηθείς υπό ρωμαιοκαθολικών μισσιονάριων, είναι από δω.

Ουαλεντίνε, το φιγίτ´αδύνατον σχολιάζειν. Δεν γίνεται να το κάμετε πιο κοινωνικό, αδελφέ;

Chumbawamba η συνοδεία της δακτυλογράφησης. Έχω κολλήσει. Απ όταν ξαναθυμήθηκα το When Alexander met Emma παίζει όλη μέρα, εναλλάξ με την Ωραία Τσάο (ιταλοκινέζα θα ήτανε) και τη Σκάλα του Ιακώβ.