Αλόις Σενεφέλντερ: Η επιτυχία της αποτυχίας

Εκείνο το πρωί ξύπνησε ιδιαίτερα εκνευρισμένος. Είχε μέρες να κοιμηθεί καλά αλλά εκείνη ειδικά ξύπνησε βγάζοντας καπνό από τα αυτιά του. Είχε άδικο; Όχι, πέστε μου! Είχε; Αυτός, ο Αλόις Σενεφέλντερ, με μια παιδεία που ελάχιστοι μπορούσαν να επιδείξουν σε ολόκληρη την Πράγα –στην Πραγα! –, αυτός, ο γιός του μεγαλύτερου ηθοποιού που είχε δει ποτέ το Βασιλικό Θέατρο, να χρειάζεται να παρακαλάει εδώ και κει μπας και δει τα έργα του τυπωμένα!

Δεν καταλαβαίνουν από τέχνη κύριε! Όχι, δεν καταλαβαίνουν. Δεν ξέρουν τι τους γίνεται! Αυτός, γεννημένος θεατράνθρωπος, γεννημένος ποιητής, συγγραφέας, να πρέπει να ανέχεται κριτικές που τον χαρακτηρίζουν «κάκιστο» και «καλλιτεχνικά ανύπαρκτο»… Και άντε να τις ανεχθεί, αν ήταν να μείνουν μεταξύ μας. Το κακό είναι ότι τις διαβάζουν κι οι εκδότες. Κατάλαβες; Κι έτσι, αρνούνται να φέρουν το κοινό σε επαφή με την υψηλή του τέχνη.

Ο πόλεμος ενάντια στο πολυσήμαντο έργο του δε σταματά εδώ. Όταν αποφάσισε να τους αφαιρέσει το μεγαλύτερο όπλο, όταν αποφάσισε αυτός, ένας Σενεφέλντερ, να μάθει την ταπεινή τέχνη της τυπογραφίας και να ιδρύσει τον προσωπικό του εκδοτικό Οίκο, είδε τη ζήλεια τους σε όλο της το μεγαλείο. Τα βιβλία του δεν έμπαιναν στις προθήκες, οι βιβλιοπώλες δεν τα σύστηναν στο κοινό… Η συνομωσία εναντίον του δεν γνώριζε όρια! Ο πόλεμος ήταν ολικός! Και το χειρότερο, φαινόταν ότι θα τον κέρδιζε ο εχθρός. Βλέπεις, το κόστος των εγχάρακτων τυπογραφικών πλακών που χρειαζόταν για να τυπωθούν τα αριστουργήματά του, ήταν τόσο μεγάλο, που θα χρειαζόταν μια περιουσία για να μπορέσει να τυπώσει τα άπαντά του. Και δεν του χε μείνει τίποτε.

Όμως, όχι! Όχι και πάλι Όχι! Δεν θα τους επέτρεπε να νικήσουν. Θα έπεφτε όρθιος φυλάσσοντας τις Θερμοπύλες της μεγαλοφυΐας του! Μολών λαβέ! Θα ξέφευγε από την αφάνεια, θα έβρισκε έναν καινούριο τρόπο να τυπώσει σε εκατοντάδες φτηνά αντίτυπα τα αριστουργήματά του και τότε, τότε, αχ! θα έβλεπαν τότε πως θα τον αγκάλιαζαν και θα τον δόξαζαν τα πλήθη!

Άρχισε να συμμαζεύει το σπίτι με νευρικές κινήσεις. Απ όταν είχε αρχίσει να πειραματίζεται με το χαλκό, φτηνό και διαθέσιμο υλικό, το χε παρατήσει κάπως. Ζοχαδιασμένος μάζεψε τα άπλυτα να τα πάει στην πλύστρα. Ωχ! Η πλύστρα… Θυμήθηκε ότι την προηγούμενη φορά του χε χάσει δυό σκελέες και μία φανέλλα, και κοντοστάθηκε. Καλύτερα να ετοίμαζε μια λίστα με τα ρούχα που θα της πήγαινε για πλύσιμο, ώστε να μπορεί να ελέγξει κατόπιν, στην παραλαβή, αν του παραδόθηκαν όλα.

Βιαστικά σημείωσε με ένα φτηνό, λιπαρό μολύβι πάνω σε μια ασβεστολιθική πλάκα που βρήκε πρόχειρη κι έφυγε να την προλάβει. Αλλοιώς θα έπρεπε να περιμένει ως αύριο και δεν είχε καμμία όρεξη. Επέστρεψε σπίτι πιο ήρεμος. Πάντα μια βόλτα τον ηρεμούσε. Άφησε το σακάκι του στον καλόγερο και κοίταξε το χώρο, μήπως του ξέφυγε τίποτε στο συμμάζεμα. Και τότε το πρόσεξε.

Τα γράμματα πάνω στην ασβεστολιθική πλάκα σα να είχαν βαθύνει. Πήγε να τα ξύσει με το νύχι αλλά δεν έβγαιναν. Πείσμωσε. Πήρε το οξύ που είχε πρόχειρο για τα πειράματά του. Τίποτε! Ή μαλλον, πολλά: το ανάγλυφο των γραμμάτων γινόταν πιο έντονο. Ανατρίχιασε! Όλα έδειχναν ότι βρισκόταν κοντά στην ανακάλυψη που αναζητούσε –ναι, υπήρχε εδώ ο τρόπος να τυπώσει φτηνά τα έργα του, να μπορέσει επιτέλους να παρακάμψει τους εκδοτικούς οίκους και να αποδείξει την αξία του. Υπήρχε τρόπος να τον ανακαλύψει ο κόσμος! Επιτέλους ήγγικεν η ώρα! Ο Αλόις Σενεφέλντερ, αποτυχημένος ποιητής, άθλιος θεατρικός συγγραφέας και κάκιστος πεζογραφος, μεγαλομανής και ανίκανος να αντιμετωπίσει την πραγματικότητα, στρώθηκε στη δουλειά.

Λίγα χρόνια αργότερα, ο Αλόις Σενεφέλντερ θα αναγνωρίζονταν ως ο εφευρέτης της λιθογραφίας, χάρη στο πείσμα του, δυό χαμένες σκελέες, μια φανέλλα κι ένα ανάστατο σπίτι. Αφιερώθηκε στην έρευνα της χάραξης μετα το τυχαίο πρώτο θετικό αποτέλεσμα. Και, εν τέλει, κατόρθωσε, λίγο πριν την ανατολή του 19ου αιώνα, να δημιουργήσει την πιο φτηνή σε κόστος και ακριβέστατη τυπογραφικά μέθοδο, η οποία ονομάστηκε λιθογραφία, από τις ελληνικές λέξεις που αποτύπωναν το είδος της μεθόδου αλλά και το βασικό υλικό που χρησιμοποιούνταν σε αυτήν (ασβεστόλιθος).

Τύπωσε όλα του τα έργα λιθογραφικά. Η λογοτεχνική αναγνώριση που περίμενε δεν ήρθε ποτέ, αλλά ανδριάντες του στήθηκαν και στο Μόναχο και στην Πράγα, ως φόρος τιμής στον εφευρέτη. Η μεγαλύτερη εκδίκησή του, όμως, ήταν ότι τα αντίτυπα του μέτριου έως κάκιστου έργου του είναι σήμερα πανάκριβα κι αναρπαστα μεταξύ των συλλεκτών ως τα πρώτα που τυπώθηκαν λιθογραφικά.

Ο πρώτος που υιοθέτησε τη λιθογραφία στις εικαστικές του αναζητήσεις, ήταν ο άνθρωπος-μήτρα του νέου εικαστικού λόγου, Φρανθίσκο Γκόγια. Ακολούθησε ο Ευγένιος Δελακρουά πριν η μέθοδος αρχίσει να διαδίδεται και να απασχολεί τους νέους καλλιτέχνες, όπως ο Γκωγκέν, ο Ντεγκά, ο Μανέ και ο μέγας υπηρέτης της έγχρωμης λιθογραφίας, ο άνθρωπος που στήριξε σε αυτήν το έργο του, Ανρί ντε Τουλούζ Λωτρεκ.

Νέο ύφος και ήθος έδωσε στη λιθογραφία, με τα συγκλονιστικά Μιζερέρε του, ο άγιος των δυτικών εικαστικών, Ζωρζ Ρουώ.Στον 20ο αιώνα, όλα τα ιερά τέρατα, από τους μεξικάνους μουραλίστας ως τον Πάμπλο Πικάσσο, δημιούργησαν λιθογραφίες. Ήταν μέσο εύκολο, εύχρηστο, με άλλες εικαστικές δυνατότητες και, παραλληλα ένα μέσο που βοηθούσε στην οικονομική αναπαραγωγή έργων, έτσι ώστε να μπορούν να γίνουν προσιτά σε ευρύτερο κοινό.

Η εφεύρεση του Σενεφέλντερ δεν επηρέασε μόνον τη ζωγραφική, ούτε ήταν αυτή η κύρια προσφορά της. Το σημαντικότερο είναι ότι άλλαξε την ιστορία της τυπογραφίας. Η ιστορία του Τύπου λιθο-χαράχθηκε, επί ενάμισυ σχεδόν αιώνα, είτε με την εφεύρεση του Σονεφέλντερ είτε ως όφσετ - μέθοδος απότοκη της λιθογραφίας. Η διακίνηση της πληροφορίας κι η μετατροπή της τέχνης σε προσιτό αγαθό ήταν τα πολύτιμα δώρα ενός αποτυχημένου ψώνιου στην ανθρωπότητα.

Είμαστε τυχεροί που δεν υπήρχαν τότε τα ευλόγς...