"To internet είναι η ελπίδα μας στο ζοφερό μέλλον"

Ο Χρίστος Παπαδημητρίου, κορυφαίος του διεθνούς χορού της πληροφορικής, με καθηγητικές περγαμηνές από Harvard, MIT, Stanford, Berkeley, μιλά στη Μιραντολίνα για τους ήρωές του, το μέλλον, την ελπίδα που λέγεται ίντερνετ, τα κόμικς και τη σημασία της εκλαϊκευσης.

Δεν νομίζω να υπάρχει άνθρωπος που να έχει έρθει σε επαφή με το Χρήστο Παπαδημητρίου, να έχει διαβάσει βιβλία του ή συνεντεύξεις του, και να μη θέλει να τον γνωρίσει. Ο καθηγητής της πληροφορικής που παραμένει τρεις δεκαετίες στην πρωτοπορία υπήρξε από τους υψηλούς στόχους αυτού εδώ του ευλόγ. Όχι τόσο για τις περγαμηνές κι εκείνες τις υψηλότατες θέσεις στην παγκόσμια κατάταξη των θετικών επιστημόνων, όσο γιατί ο Χρήστος Παπαδημητρίου είναι πολιτικό ον, ευπροσήγορος, ζωντανός, μαγευτικός άνθρωπος με θέσεις και προτάσεις, με τόσο ελκυστική προσωπικότητα που ξεχειλίζει από τις σελίδες βιβλίων και συνεντεύξεων.

Φοιτητές του και συνδιδάσκοντες, λένε πως ασκεί το διδακτικό του έργο, μαθαίνοντας τους ερχόμενους την κριτική σκέψη και τη δημιουργική παρέμβαση και ασκεί το ερευνητικό του έργο ως ένας εκ των κορυφαίων διεθνώς επιστημόνων στην πολυπλοκότητα και την υπολογισιμότητα, χωρίς να παύει να παρεμβαίνει στο κοινωνικό και πολιτικό γίγνεσθαι.

Ο κοινός φίλος που μας σύστησε, άνθρωπος σοβαρός και του μέτρου, δεν μου έχει μιλήσει ποτέ για άλλον άνθρωπο με τέτοια λόγια. Κατέληξε: «επειδή είναι ο πιο αριστοτελικός στον τομέα των υπολογιστών σήμερα, ασχολείται και με πολλά προβλήματα που έχουν να κάνουν με την πολυπλοκότητα του σύμπαντος κόσμου». Και της κοινωνίας μας.

Είστε χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού που ονομάζουμε «αναγεννησιακός άνθρωπος». Αναρωτιέμαι που βρήκατε το χρόνο να γράψετε ένα μυθιστόρημα για τον Τούρινγκ1, όσο κι αν αποτελεί προσωπικό σας ήρωα.

Κοιμάμαι λίγο. Ύστερα, αυτό που ονομάζετε "αναγεννησιακό άνθρωπο" είναι απλώς ένας άνθρωπος που τον βασανίζουν πολλά. Πρέπει όμως να σας πω ότι, το μυθιστόρημα αυτό δεν ήταν επιλογή, αν και ήταν χαρά. Ήταν κάτι που, από τη στιγμή που το ένοιωσα μέσα μου, έπρεπε να βγει, με κάθε θυσία. Έγραφα κάθε μέρα 6-8 το πρωί και όλη τη μέρα κλωθογύριζε στο νου μου η υπόθεση, το τι θα γράψω την επόμενη μέρα.

Αυτό το πρώτο μυθιστόρημά σας, «Τούρινγκ: Μαθήματα Αγάπης» εκδ. Λιβάνη αλλά και το πιο πρόσφατο βιβλίο με δοκίμια «Ισόβια στους χάκερ;» εκδ. Καστανιώτη καταγράφουν σαφώς την αγάπη σας, ακόμη και τον καημό σας κάποτε, για εκείνους με τον οποίους αισθάνεστε «συγγενής», είτε πρόκειται για μαθηματικούς, είτε για φιλοσόφους, είτε για τους αγαπημένους σας ροκερς.

Ο επιστήμονας νοιώθει οικειότητα με την επιστημονική παράδοση. Δίνω μεγάλη σημασία στην εκλαΐκευση. Ειδικά για τα μαθηματικά. Οι περισσότερες επιστήμες έχουν παράδοση επικοινωνίας με την κοινωνία. Τα μαθηματικά κι η πληροφορική δεν έχουν, όμως. Μόλις την τελευταία δεκαετία άρχισε να ανθεί και εδώ η εκλαΐκευση του λόγου, ώστε να μπορούν να φτάσουν στην κοινωνία.

Μόνο που, μέχρι να εκλαϊκευτεί κάτι, έχει προκύψει πια κάτι καινούριο.

Είναι αλήθεια ότι τώρα πια ο ένας δεν προλαβαίνει τον άλλο. Στις αρχές του 20ου αιώνα ήταν δυνατόν να ξέρεις τι συμβαίνει στην επιστήμη, στα μέσα ήταν δυνατόν να γνωρίζεις τι συμβαίνει στα μαθηματικά. Πριν από 10 χρόνια ήξερα τι συμβαίνει στην πληροφορική. Σήμερα αυτό είναι αδύνατο. Η εκλαΐκευση είναι πολύτιμη για τους ίδιους τους επιστήμονες.

Για τους περισσότερους από μας, η πληροφορική δεν είναι ακριβώς επιστήμη. Είναι μάλλον «εργαστήριο εφαρμογών».

Ο Αϊνστάιν κάποτε είπε σε έναν μαθηματικό: η δουλειά σου είναι απλή. Αυτό που υποστηρίζεις πρέπει να είναι αληθές. Αυτό που υποστηρίζω εγώ πρέπει να είναι σωστό. Ε, στην πληροφορική αυτό που υποστηρίζουμε πρέπει να είναι και χρήσιμο. Και το ψάχνουμε παίζοντας στο παιδικό επιστημονικό πάρκο με τους συνεργάτες και τους ανταγωνιστές.

Σε αυτό το πάρκο, μαθαίνω ότι χωρούν και τα ελαφρά αναγνώσματα. Μιλάω για το Logicomix, την ιστορία της λογικής και των μαθηματικών σε κόμικς, που κλέβει κάποιον απ το χρόνο σας...

Το Logicomix είναι επιλογή. Ήθελα να κάνω κάτι με αυτούς τους ανθρώπους, τον Απόστολο (Δοξιάδη) και τον Αλέκο (Παπαδάτο) – και την Αννί Ντιντονά, που κάνει το χρώμα, και την Αν Μπαρντί που κάνει το λέτερινγκ και την ιστορική έρευνα. Ένα βιβλίο για τους ήρωες των μαθηματικών, τον κύκλο της Βιέννης, τον Γκέντελ2, τον Τούρινγκ, τον Κάντορ3, το Νας4..

Έχετε και σεις θέση στην παρέα, μου λένε οι μαθητές σας.

Τι λέτε; Εδώ μιλάμε για γίγαντες!

Ξέρετε, η πληροφορική, για τον περισσότερο κόσμο, είναι ένα τέκνο των μαθηματικών που απλά βοηθά τις άλλες επιστήμες – τις θεωρούμενες όντως επιστήμες.

Η επιστήμη της πληροφορικής είναι πολύ καινούρια, γι αυτό δεν την ήξεραν, δεν την καταλάβαιναν οι άλλες επιστήμες. Από τη φύση της είναι ιδιαίτερα πρακτική, έχει φοβερή κοινωνική σημασία, είναι υπηρέτρια των άλλων επιστημών –όπως πάντα ήταν τα μαθηματικά. Ωστόσο, έχει τον τρόπο να αλλάζει τις άλλες επιστήμες. Τις υποχρεώνει να δουν το αντικείμενό τους μέσα από το υπολογιστικό πρίσμα. Η επιστήμη των υπολογιστών έχει προκαλέσει αλλαγές εκ βάθρων στη βιολογία, στη φυσική, παντού. Ακόμη κι η κβαντομηχανική αναθεωρείται σήμερα με βάση την πληροφορική. Σήμερα, άλλωστε, η πληροφορική μας έχει χαρίσει τη μεγαλύτερη πρόκληση και τη μεγαλύτερη ελπίδα στο ζοφερό μέλλον, το internet. Εκεί προτίθεμαι να αφιερώσω τα επόμενα πέντε έξι χρόνια της δουλειάς μου.

Σε τι ακριβώς;

Θέλω να καταλάβω το διαδίκτυο, τον ιστό, την εξέλιξή του. Ειδικά καθώς τώρα υπάρχει σύγκλιση εδώ με τις κοινωνικές επιστήμες.

Τι λέτε για την ιδιοπροσωπεία των ελλήνων χρηστών του internet – μεταφέρουμε στο δίκτυο τα κοινωνικά μας χαρακτηριστικά ως το τελευταίο, νομίζω.

Είναι γεγονός! Δεν έχω πολύ χρόνο, αλλά όποτε μπορώ, μπαίνω στα ελληνικά φόρα και εκπλήσσομαι. Βλέπεις να πάλλεται η Ελλαδίτσα!

Διάβαζα πρόσφατα ότι προσπαθείτε να επιτραπεί στο τμήμα πληροφορικής του Berkeley να δέχεται φοιτητές που δεν έχουν καλούς βαθμούς αλλά έχουν ευρύτητα πνεύματος και πολλά «εξωσχολικά» ενδιαφέροντα.

Ακόμη κυνηγάμε τους αριστούχους, αλλά παράλληλα προσπαθούμε να πείσουμε το πανεπιστήμιο να μη κοιτά τους βαθμούς και τις εξετάσεις – αυτές τις ιδιωτικοποιημένες εισαγωγικές των ΗΠΑ -- αλλά σε όλα τα ενδιαφέροντα που έχει ένα παιδί. Γιατί αυτό πλουτίζει την επιστήμη, την κάνει πιο ελκυστική.-

Ακολουθούν δυό λόγια για τους τέσσερις ήρωες που αναφέρονται ονομαστικά στη συνέντευξη - όποιος θέλει ψάχνει περισσότερα, γι αυτό δίνω και κάποια λινκς, όμως ήθελα να τους βάλω έτσι παρεούλα εδώ για να φανεί πως τα μαθηματικά είναι μια επιστήμη που απαίτησε ανθρωποθυσίες στα θεμέλιά της. Και για να φανεί πόσον είναι μύθος τα περί ευαίσθητων καλλιτεχνών - που να δείτε οι ευαίσθητοι μαθηματικοί τι τίμημα πληρώνουν (λέει η αναίσθητη λοκαντιέρα).

1 Άλαν Μάθισον Τούρινγκ (Alan Mathison Turing, 1912-1954) Βρετανός μαθηματικός, με ερευνητικές περγαμηνές στα μαθηματικά, τη λογική, τη φιλοσοφία, τη βιολογία… Αναγνωρισμένος ως ιδρυτής της επιστήμης των υπολογιστών και της τεχνητής νοημοσύνης. Προσέφερε στο Β Παγκόσμιο Πόλεμο ως αποκρυπτογράφος στο περίφημο Bletchley Park. Ήταν αρχηγός της ομάδας που έσπασε τον κώδικα Enigma. Το 1952 διώχθηκε ως ομοφυλόφιλος και πέρασε υποχρεωτική 12μηνη ορμονοθεραπεία. Συνέχισε την πρωτοποριακή του έρευνα μετά το τέλος της «θεραπείας», αν και στερημένος των παροχών που του είχαν παρασχεθεί μετά τον πόλεμο σε αναγνώριση της προσφοράς του. Βρέθηκε νεκρός, δηλητηριασμένος από κυάνιο, στις 7 Ιουνίου του 1954. Η επίσημη εκδοχή είναι η αυτοκτονία. Ο Μανιφέστος είχε κάνει ένα ωραίο ποστ για τη χάρη του αλλά δεν μπόρεσα να το βρω.

2 Κουρτ Γκέντελ (Kurt Gödel, 1906- 1978) Αυστριακός μαθηματικός, κορυφαίος επιστήμων της λογικής, η εργασία του οποίου, στο θεώρημα της Μη-Πληρότητας και στο μαθηματικό πεδίο της Πολυπλοκότητας, βρίσκεται στη βάση (και) της δουλειάς του Turing. Ήταν ο μόνος άνθρωπος στο Πρίνστον – όπου κατέφυγε με την άνοδο των ναζιστών στην εξουσία- που «περπατούσε και συζητούσε ισότιμα με τον Αϊνστάιν». Η δουλειά του παραμένει στο επίκεντρο της μαθηματικής, υπολογιστικής και φυσικής έρευνας και σήμερα. Υποχόνδριος ως νέος, οδηγήθηκε σταδιακά στην παράνοια. Πίστευε ότι κάποιοι επιθυμούν να τον δηλητηριάσουν. Τελικώς, πέθανε από ασιτία.

3 Γκεοργκ Κάντορ (Georg Cantor, 1845-1918) Γερμανός μαθηματικός. Πατέρας της θεωρίας των Συνόλων και εισηγητής της σύγχρονης μαθηματικής έννοιας του απείρου και των απείρων αριθμών. Μετά τον Κάντορ, τα μαθηματικά έγιναν η αυστηρή επιστήμη που είναι σήμερα. Η καταδικαστική αντίδραση του μαθηματικού κατεστημένου στην πρωτοποριακή δουλειά του τον οδήγησε στην κατάθλιψη. Είναι ο χαϊδεμένος της λοκάντας - όλους τους αγαπάμε αλλά ο Γιωργής είναι ένα σκαλί παραπάνω.

4 Τζων Φ. Νας (John Forbes Nash jr, 1928- ) Νόμπελ στα Οικονομικά 1994, για την ερευνητική του δουλειά, που ξεκίνησε το 1950, και κατέληξε στη θεωρία των Παιγνίων (game theory). Το μαθηματικό μοντέλο που ανέπτυξε για τις σχέσεις μεταξύ ανταγωνιστών αποτελεί σημείο αναφοράς στον επιχειρηματικό κόσμο. Διαγνώστηκε με σχιζοφρένεια το 1951, ενώ δίδασκε στο ΜΙΤ. Η ταινία A Beautiful Mind, με τον Ράσελ Κρόου, πραγματεύεται τη ζωή του, αλλά παρουσιάζει ανόητα τη θεωρία του. Θυμάμαι, διάβαζα όταν πήρε το Νόμπελ πως, η πρώτη ερώτηση που έκανε ήταν, αν άραγε τώρα θα του εξέδιδε η τράπεζα πιστωτική κάρτα.