Μenja bé, caga fort, Καχανιέρε μου!*

Τέτοιο καιρό, στην Καταλούνια μου, γεμίζει ο τόπος τουρρόν – σκεύασμα συγγενές του μαντολάτου. Είναι το γλυκό των Χριστουγέννων στα (άλλα) μέρη μου. Φανταστείτε τη χαρα μου όταν το βρήκα σε πολυκατάστημα! Και φανταστείτε τη νοσταλγία όταν έφαγα ένα κομματάκι. Με τη γεύση στο στόμα, λοιπόν, έκανα μια βόλτα στα ισπανόφωνα καταλανικά σάιτ να δω τι κάνει η άλλη πατρίδα.

Και τι ανακαλύπτω κυρίες και κύριοι; ΤΙ; Αυτοί οι γελοίοι, οι υποκριτές, οι ναμηπωτιποτεβαρυτερο της δημαρχίας και της εξουσίας της Βαρκελώνης απεφάνθησαν, λέει, ότι ο Caganer δεν πρέπει να στολίσει φέτος την κεντρική σκηνή της Γεννήσεως, σα να λέμε τη φάτνη της πόλης, στο Μπάρριο Γκόθικο, διότι, λέει, είναι «απολίτιστος». Βρε ουστ από δω ουραγκοτάγκοι που μου μάθατε και τον πολιτισμό! Ευάγγελοι Βενιζέλοι, ε, Ευάγγελοι Βενιζέλοι!

Ξέρω, ξέρω, πάλι βιάζομαι. Καθήστε λοιπόν να τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Από δω ο Caganer, ο παραδοσιακός Χέζων της Καταλωνίας. Από δω, οι ρωμιοί βλόγερς. Όχι, βρε, δεν προσβάλλεται ο Caganer! Αυτό σημαίνει Caganer. Καγαν(ι)έρ ίσον ο Χέζων. Αυτός που hace caca, κάνει κακά του (προσέξτε πως λέγονται τα κακά ισπανιστί – ναι, σωστά καταλάβατε). Είναι, τύπικαλλυ, αγαλματάκι στο οποίο αποτυπώνεται ένας χωρικός καταλανός, με το παραδοσιακό κόκκινο καπέλλο-μαντήλι και τα φτωχικά του ρούχα, την ώρα που κάνει την ανάγκη του. Χέζει. Δεν υπάρχει φάτνη καταλανικού σπιτιού που σέβεται τον εαυτό του στην οποία να μην συναντά κανείς τον φιλαράκο μας. Νταξ, παραδέχομαι, την πρώτη φορά που θα τον δεις δίπλα στις άλλες φιγούρες της Φάτνης, σοκάρεσαι λίγο. Δηλαδή, εγώ την πρώτη φορά ψιλοσοκαρίστηκα. Γέλασα το γνωστό αμήχανο χάχανο. Μετά ρώτησα κι έμαθα πως βρέθηκε εκεί ο Καχανιέρος και μου αποκαλύφθηκε πως είναι ένας πιονέρος. Αυτό το έγραψα για την ομοιοκαταληξία, νταξ. Αυτό που μου αποκαλύφθηκε είναι το πώς και το γιατί.

Αν ρωτήσετε σήμερα για την επίσημη άποψη, θα σας πουν ότι ο Καχανιέρος αποτελεί μια υπενθύμιση του ρόλου του ανθρώπου στην ευφορία της γης. Ο Καχανιέρος μας τρώει από τους καρπούς της γης κι ύστερα αποδίδει σε αυτήν ότι δε χρειάζεται ώστε να παραμείνει (η γη) εύφορη. Άρα, είναι σα μια ευχή τίποτε να μη λείψει από το σπίτι, να δώσει η γη πλούσια τα αγαθά της. Αυτό θα σας πουν. Θα πουν ότι, όπως σε όλο τον χριστιανικό κόσμο υπάρχουν ήθη κι έθιμα που συνδέουν τα Χριστούγεννα με τον υλικό πλούτο, την απόδοση της γης ή των ζώων (εξαρτάται από την μορφή της οικονομίας), έτσι και στην Καταλωνία. Μόνο που ο καταλανός μας φίλος είναι πιο προκλητικός, πιο ασεβής και πιο παράξενος απ οποιοδήποτε άλλο έθιμο των Χριστουγέννων. Κι ακόμη πιο παράξενη είναι η πλήρης αποδοχή του από τους Καταλανούς.

Λογικά αναρωτιέται κανείς: γιατί οι απλοί, λαϊκοί άνθρωποι της Καταλωνίας δέχθηκαν τον Καχανιέρο, που τον έβαλαν στις «φάτνες», τις αναπαραστάσεις των Χριστουγέννων; Γιατί αυτό το αγαλματίδιο, που πρωτοεμφανίζεται στον 18ο αιώνα, εμφανίζεται μαζικά στις «φάτνες» το 19ο; Τι τρέχει; Τρέχει η προεπαναστατική περίοδος, αυτό τρέχει. Είμαστε σε περίοδο που το πουέμπλο μου το αγαπημένο, ο λαός φενταπίζεται (fed up) από τους εκμεταλλευτές λανλόρδους και καρδινάλιους. Ούτω, επιθυμεί σφοδρώς να τους χέσει. Ποιοι, εκείνα τα χρόνια έχουν την οικονομική δυνατότητα να στήνουν καταλανικές «φάτνες», δηλαδή ολόκληρη αναπαράσταση της Βηθλεέμ την ημέρα της Γεννήσεως; Οι πλούσιοι, οι λανλόρδοι, οι καρδινάλιοι κι όλοι οι κλέφτες κι οι απατεώνες της εξουσίας που προκαλούν αλαζονικά το αίσθημα του πουέμπλο μου. Τι κάνει λοιπόν, το πανέξυπνο κι εφευρετικό πουέμπλο μου για να τους εκδικηθεί; Τους χέζει, κι αυτούς και τα υλικά τους αγαθά που τόσο προκλητικά τα επιδεικνύουν. Ο Καχανιέρος, που είναι ένας τυπικός φτωχός χωρικός, ντυμένος με τα ρούχα της παράδοσης, εμφανίζεται «βαλτός» στις αναπαραστάσεις των «φατνών», ως πράξη οργισμένης πλάκας, δηλαδή επαναστατική. (Αυτό διαβάζεται υπό τους ήχους του κλασσικού δημοτικού άσματος «Άιντε Καταλού-λούνια, Καταλούνια, άιντε πως σου πα- σου πάνε τα αναρχούδια». Ευχαριστώ.)

Κοινώς, κομπανιέρες και κομπανιέροι, ο Καχανιέρος είναι ο αγρότης που χέζει τα αφεντικά, δεξιά κι αριστερά, κι ετοιμάζεται για την πρέπουσα επανάσταση. Αυτά μου πε ένας σύντροφος σε ένα ατενέουμ της ΘεΝεΤε κι αυτά σας λέω, κι έτσι εξηγείται και ο φόβος της σημερινής εξουσίας για τον Καχανιέρο μου, τον επαναστατικό πιονέρο μου (οι φτηνές ομοιοκαταληξίες είναι το φόρτε μου).

Λοιπά Λαογραφικά: Στις αναπαραστάσεις των Χριστουγέννων, ο Καχανιέρος τοποθετείται κάπου μακρυά από την σκηνή της Γεννήσεως. Είναι συνήθως κρυμμένος πίσω από κάποιο θάμνο. Ένα από τα παιγνίδια των καταλανόπαιδων, τα Χριστούγεννα, είναι να βρουν τον Καχανιέρο στην οικογενειακή φάτνη. Όποιος τον βρει πρώτος, κερδίζει ένα ολόκληρο τουρρόν!

Άλλες ερμηνείες του Καχανιέρου είναι πως

αποτελεί "υπενθύμιση του γήινου φρονήματος", λέει ο καταλανός Xavier Fàbregas- Ζουράρις,

ή της "ιδιοπροσωπείας το νέου καταλανισμού" (τίτλος συνεδρίου),

ή "αναφέρεται στην ανάγκη κάθαρσης του ανθρώπου ώστε να υποδεχθεί τον σωτήρα του" κατά τον J.M. Puig i Roca – Μεταλληνό,

ή "αποτελεί ενσάρκωση του ετέρου, με όλα τα βάρη που φέρει ως έτερο", κατά τον Agustí Pons – Ζιάκα

η "είναι σύμβολο του τόπου ολόκληρου, καθώς χωρίς τον Καχανιέρο θα έχανε την ταυτότητά της η πατρίδα, καταντώντας η ίδια μια μακέτα, κι όχι ένα μακέτο της εκσυγχρονιστικής κατάντιας της γλώσσας", όπως λέει ο Joan Barril – Γιανναράς.

Διεθνείς αντιδράσεις:

"Δεν ξεχέζει μόνον τους εκμεταλλευτές – προσέξτε: το τσιμπούκι που καπνίζει σε όλες τις αναπαραστάσεις ο Καχανιέρος αποτελεί απόδειξη της αντιευρωπαϊκής, αντι-ιμπεριαλιστικής, αντι-καπιταλιστικής στάσης του", ανέφερε η Λιάνα Josep Pernau Κανέλλη

"Είμαστε Όλοι Καχανιέρος, από τον τελευταίο εργάτη ως τον Παπουτσή (Θαπατέρο Σουμάχερ)", τόνισε ο Mossen Josep Ballarín- Κλίντον.

Λοιπά: Σύγχρονες και παραδοσιακές μορφές του Καχανιέρου θα βρείτε εδώ. Ιδού επίσης το κείμενο για την άρνηση τιμής στον Καχανιέρο στα ισπανικά, ένα ενδιαφέρον σχετικό με τον Καχανιέρο άρθρο στην αγγλική και το σχετικό άρθρο της ουικιπαίδειας.

Οι δηλώσεις που χρησιμοποιώ είναι σύντομες αποδόσεις (και λίγο αλλαγμένες, νταξ) όσων όντως αναφέρονται στο άρθρο για την άρνηση τιμής στον Καχανιέρο.


* «Φάε καλά, κάν’ τα γερά!» αντεξουσιαστική καταλανική παροιμία αντίστοιχη του «αγάπα το κελλί σου και τρώγε το φαΐ σου για να μπορείς να τους ξεχέσεις…».

Ιδού κι ένας καχανιέρος -- ευγενής προσφορά της Χουανίτας, την οποία ευχαριστούμε θερμώς κι εγώ κι η Καταλούνια